• Kişisel
  • Kitaplık
Ufuk Lüker
  • Ana Sayfa
  • Şiir
  • Öykü
  • Müzik
  • Sinema
  • Yazın
  • Görsel
  • Ara
  • Menu Menu
Yazın

Attila İlhan ve Bizim Kuşak

Attila İlhan 1982 yılında yayınlanan bir yazısında şöyle diyor. “… epeydir Türk şairlerinin önemlice bir kısmı, alafarangalık olsun diye, soyut bir şiir geliştiriyorlar. Halk buna alışmamış, alışacağı da yok. Hele bu soyut şiir anlam ve çağrışım yükü sıfıra yakın uydurma kelimelerle yazıldı mı, okura takılabilecek hiçbir kancası olmuyor”. (1)
 

Attila İlhan’ın ifade ettiği anafikre tümüyle katılıyorum. Ancak, iki noktada yanılıyor bence. Bunlardan birincisine aşağıda değineceğim. İkincisi şu: Sorun sadece “anlam ve çağrışım yükü sıfıra yakın kelimeler” değil, tümüyle anlamsız koca koca şiirler. Belki de Attila İlhan’ın 1982’de gözlemlediği anlamsız kelimeler 1990’lara geldiğimizde büyüyüp anlamsız şiirler oldular. Ne başı, ne sonu olan; hiçbir şey anlatmayan, hiçbir şey söylemeyen, ayakları hiçbir yere basmayan şiirler haline geldiler.

Günümüzün çoğu şiirinin anlamsızlığının en güzel kanıtı şu olsa gerek: Dergilerde karşımıza çıkan şiirlerden herhangi birinin iki dizesini alıp yerlerini değiştirelim – hiçbir şey farketmeyecek. Son dörtlüğü başa alalım – yine fark yok. Çoğu zaman, böylesi şiirlerin bir dizesini alıp kelimeleri tesadüfi bir şekilde yeniden sıralarsak, yine hiçbir şey farketmiyor.

Örnek vermeme bilmem gerek var mı? “Asılmış Dul Çiçekleri” adlı bir şiirden:

“hayatını ıslak mendillere koymadan gezdiren sorulmuş deli
sorar ve kanla karşılamaktan bilinir tüm inceliği
– abi ölüm beyaz olmasına beyaz da
kimle söyleşir bu dulların tenha kalpleri”

“Virgo Dance” adlı bir şiirden:

“Düşer çığ, kumdan Kleopatra
Bir ebrunun titrek hayalinden
Dalgın / havuzda bakarken balıklara
Kar atlası neresindeydim zamanın?”

“La Paix” adlı bir şiirden:

“Saçaktır yosunları iki su
bıçkın ustura edası sallanıyor havada
gölgeleri loş ikindi vakti pencereler sarı

kelimeleri eziyor düşünde elektroşok sesleri
yüreğini çamaşır ipine germiş uyuyor bir deli”

“Shakespeare’nin Bir Ağustos Gecesi Kabusu…” adlı bir şiirden:

“şimdi sensiz bir sessizlikte bir o org bir de bu morg
üsküdar’a gider iken özlem ölür satırlarda
görüyor musun şu balıkçıl sandallarda
bir tanıdık yüz taşımakta artık
yazı yaşatan satranç tahtaları”

“Bahçeye Hayalden Girilir” adlı bir şiirden:

Susar kalır sarışın tay! Su gibi bir ten arar
Su suretimiz bizim.
Ah, sokaklar da ağlar. Gölgenin oyununa
gelelim, neşeli bir
ıslıkla o bildik bahçemize kaçalım. Canı
yanmasın diye aşkın,
buhar olup göğe çıkalım. Kalbi sürçerek,
yalnızca kalbiyle
yaşayan eski hayal çocuklarıyız… terkedildik ahşap bir
cümleden…”

Her şiirin bir bütün olması gerektiğine göre, yukarıda uyguladığım yöntem, yani şiirin içinden bir bölüm çekip almak, geçersiz olmalı aslında. Ne var ki, bu özel durumlarda, yöntem geçersiz değil. Vurgulamaya çalıştığım sorun zaten tam da bu: Alıntıladığım bölümler tek başlarına anlamsız oldukları gibi, parçası oldukları şiirin içinde de anlamsızlar.

Kısacası, şiir bir bütün değil. Şairin şu veya bu nedenle hoşuna giden kelimelerin yanyana sıralanması, şairin ilginç veya güzel bulduğu imgelerin peşpeşe dizilmesi, şairin kıvrak zekasını hepimize kanıtlamak üzere kelime oyunlarının altalta yazılması.

Attila İlhan’ın yanıldığını sandığım diğer nokta “alafrangalık” ile ilgili. Kanımca, günümüz Türk şairinin anlam ve çağrışım yükünün sıfır olmasının nedeni şairlerin alafrangalık merakı değil.

Şairler arasında, bilinçli veya bilinçsiz, şöyle bir anlayış yaygın bugün: “Türkiye’de zaten şiir okunmaz. Biz yazar, biz okuruz. Yazdıklarımızı kalabalık bir okuyucu kitlesi okumayacağına göre, anlaşılmak önemli değildir”. Dahası, bazı şairlerce bu durum öylesine benimsenmiştir ki, az satılıp az okunur olmak olumlu bir durum olarak görülmektedir. Sonuç olarak ortaya çıkan kısır döngüden alabildiğine memnundur bazılarımız: Kimse okumadığına göre iyice ‘uçuk’ şiirler yazılabilir; şiirler uçuklaştıkça okur sayısı doğal olarak daha da düşer. Şiirler tam birer muamma haline gelip okuyucu sayısı düştükçe, bazı şairler şiirlerinin ne kadar felsefi, derin ve erişilmez güzellikte olduğunu düşünür mü bilmem.

Bu uçuk anlamsızlık, üstelik şiirlerin de dışına taşıyor. Tek bir örnek yeter. Varlık dergisinde bir şair bir diğeriyle söyleşi yapıyor, sorduğu soruların bazıları şöyle:

“Bu sarışın çocuk Akdeniz kokulu. Şeffaf ama defolu değil. Soruların yalnız kendin için değil, kelebeklere, leylaklara, akşamlara takla attırıyor… Bu kitabında da oda, anı, yine çocuk, anne, balkon ve ayna var. “Aşktan yeni çıkmış bir intihar annesizdir” diyorsun. Bu kitapta aşk tutulması bir cehennem gizli. Akide şekeri tadındaki sorumu sen bul artık!.. Sahi bu kuşak kendi kanını emen kara kuşak mı? Bağışla, kromozomların da konuşabilir.” (Meraklısı için söyleyeyim, kendisiyle söyleşi yapılan şair bu sorulara cevaben “Kardeşim, sen delirdin mi?” demiyor; sorulara ciddi ciddi cevap veriyor).

Bu kuşak “kendi kanını emen kara kuşak mı”, bilemem, ama tüm şiir, dergi ve kitap okuyucularıyla dalga geçen, kendini müthiş zeki zanneden bir yaramaz çocuklar kuşağı olduğu kuşkusuz. Dalga geçen, çünkü söyleyecek ciddi hiçbir şeyi olmayan bir kuşak. Bu kuşağın şairleri, şiirlerine bakılırsa, içinde yaşadığımız dünya hakkında, Türkiye hakkında, insanlığın sorunları ve sevinçleri hakkında hiçbir görüşe sahip değil.

Denebilir ki, şiir böylesi görüşlerin ifade edileceği alan değildir; şiir güzel söz, ses ve imge sanatıdır, fikirlerle ilişkisi yoktur. Günümüz şairlerinin önemli çoğunluğunun böyle düşündüğünün farkındayım (farkında olmamak mümkün mü!).

Kanımca, bu anlayış zaten söyleyecek bir şeyi olmayanların şiire ettikleri bir hakarettir. Dediğim gibi, bütün bunların alafrangalık merakından kaynaklandığını sanmıyorum. Dünyada ve özelikle de Türkiye’de esen egemen rüzgarlardan kaynaklanıyor. Bir yandan, stalinizmin çöküşünün “sosyalizmin ölümü” olarak ilan edilmesi, insanlığın geleceğinin yüzyıllar sürecek bir liberal piyasa kapitalizminden ibaret olacağının yaygın kabul görmesi ve başka türlü bir dünya düşlemenin “modası geçmiş” bir hale gelmesiyle, her tür toplumsal/eleştirel düşünce ve eylem artık abes ve hatta yanlış olarak görülüyor. Öte yandan ve buna bağlı olarak, moda olan düşünce akımları, en başta postmodernizm olmak üzere, dünyanın bir bütün olarak teorize edilemez ve anlaşılamaz olduğunu savunan akımlar; bütünlüklü dünya görüşlerinin (yani Hegelci ve Marksist görüşlerin) artık geçersiz olduğunu iddia eden akımlar.

Bu rüzgarlar bütün dünyada esiyor. Türkiye’de ise ne kadar şiddetle estiklerini uzun boylu anlatmaya gerek yok herhalde. Sıcak bir sınıf mücadelesinin, yaygın bir radikalizasyonun yaşandığı 1970’lerin üzerine 10 yıl içinde ‘yükselen değerler’e ulaştık.

Yukarda eleştirdiğim şairler postmodernist olmayabilirler, piyasa mekanizmasına ve yükselen değerlere inanmıyor olabilirler. Ancak, bu ortamın şairleri oldukları kuşkusuz. Görüşsüzlükleri, yaramaz zekaları, toplumsal vurdumduymazlıkları ve dolayısıyla anlamsız şiirleri bu ortamdan kaynaklanıyor.

Sanılmasın ki içinde İngiliz anahtarları, nasırlı eller ve indirilen şalterlerden söz edilen şiirler arıyorum. Hayır, insanları ilgilendiren herşey şiire konu olabilir; ölümlülük, sonsuz veya ümitsiz aşk, dostluk, fedakarlık veya ihanet, özlem veya kavuşma, bütün bunlar “bireysel” konular olabilir, ama bütün insanların paylaştıkları bireysel konulardır. Konusuz şiir ise şairi dışında kimsenin paylaşmadığı bir şiirdir, kimseyi ilgilendirmez.

Bu yazıyı küçük İskender’in Gösteri dergisinde (2) Attila İlhan’ın son şiir kitabı (3) hakkında yazdıklarını okuyunca yazmaya başladım. Küçük İskender, birincisi, Attila İlhan’ın bu kitapta kendisini yinelediğini anlatıyor. Buna katılıyorum. Kitapta yeni bir açılım, yeni bir yönlenme, yeni bir yaratıcılık yok. Korkunun Krallığı’nın ikinci yarısı adeta. İkincisi, Küçük İskender kitabın “Şairin Not Defteri” adlı bölümünden yer alan şiir parçalarına itiraz ediyor: “Her yazdığını şiir sanmanın posta kutusu bu! Şiir kitabı şairin çöp tenekesi değildir” diyor. Buna da katılıyorum.

Belli ki Ayrılık Sevdaya Dahil biraz yorgun, biraz tembel bir kitap. Ama düşünmeden edemedim: Nasıl oluyor da bu yorgun ve tembel kitap üç yıldır (yani Gri Divan’dan beri) en severek okuduğum kitap olabiliyor? Söylemeden de edemeyeceğim. Allah gecinden versin, Attila İlhan’ın mezarında çıkaracağı sesler bile herhalde benim kuşağımın yazdığı şiirlerden daha anlamlı, daha bütünlüklü, daha ilginç ve insanlarla daha ilgili olacaktır da ondan.

Sombahar, No. 23, Mayıs-Haziran, 1994

Dipnotlar:
(1) Attila İlhan, Hangi Edebiyat (Bilgi Yayınevi, 1993), s. 227.
(2) “Şiirlideğnek”, Gösteri (Aralık, 1993), s. 46-48.
(3) Attila İlhan, Ayrılık Sevdaya Dahil (Bilgi Yayınevi, 1993).

(Roni Margulies)

Etiketler: Attila İlhan
Bu gönderiyi paylaş
  • Share on Facebook
  • Share on Twitter
  • Share on Tumblr
  • Mail üzerinden paylaş
Beğenebilecekleriniz:
Attila İlhan – Ölmek Zamanı
Attila İlhan – Sevmek İçin Geç Ölmek İçin Erken
Attila İlhan – Geç Kalmış Ölü
Attila İlhan – Emperyal Oteli
Attila İlhan – Üçüncü Şahsın Şiiri
Attila İlhan – Yağmur Kaçağı

Site içerisinde ara

Son Eklenenler

  • Deniz Durukan – Refik Durbaş İle
  • Ahmed Arif – Basübadelmevt
  • Ahmed Arif – Tutuklu
  • Ahmed Arif – Yurdum Benim Şahdamarım
  • Cemal Süreya – Bir Şair: Ahmed Arif

Site istatistikleri

  • 6
  • 582
  • 457
  • 9.027.739
  • 3.976.447

RSS [Kişisel] Son okuduklarım

  • İşte Böyle Oldu
  • Kör Suikastçı
  • Öbürküler
  • Dünya Bu Kadar
  • Sapiens: a Graphic History, Volume 1 - The Birth of Humankind
  • Kara Yarısı
@ufukluker'i takip et

Etiketler

Liana Daskalova Asım Bezirci Necati Cumalı Kostas Kleanthis Şükran Kurdakul Oktay Rifat Süleyman Çobanoğlu Nahit Ulvi Akgün Ece Ayhan Barış Pirhasan Kemal Burkay Yılmaz Odabaşı Melih Cevdet Anday Kahraman Altun Hasan İzzettin Dinamo Adnan Yücel Feyzi Halıcı Cahit Zarifoğlu Memet Fuat Dido Sotiriou Gabriel Celaya Mehmet Başaran Suat Vardal Federico Garcia Lorca Akgün Akova Afşar Timuçin Behçet Aysan Cengiz Bektaş Orhan Murat Arıburnu Özge Dirik Yaşar Miraç Birhan Keskin Talip Apaydın Jose Marti Ahmet Erhan Resul Rıza Refik Durbaş Konstantin Simanov Nicolae Dragos Yaşar Kemal Ümit Yaşar Oğuzcan Veysel Öngören Aziz Nesin İlhami Bekir Tez Murathan Mungan Oruç Aruoba Adnan Özer Yaşar Nabi Nayır Adalet Ağaoğlu Seyhan Erözçelik Orhan Veli Kanık A. Hicri İzgören Oktay Taftalı Behçet Kemal Çağlar Sennur Sezer Ahmet Telli Tove Ditlevsen Hasan Basri Alp Konstantinos Kavafis Paul Eluard E. E. Cummings Behçet Necatigil Heinz Kahlau Abdülkadir Bulut Metin Altıok Lale Müldür Halim Şefik Güzelson Rıfat Ilgaz Yorgo Seferis Yi Men Hasan Hüseyin Korkmazgil Zafer Ekin Karabay Cevat Şakir Kabaağaçlı Ömer Bedrettin Uşaklı Goethe Füruğ Ferruhzad A. Kadir Cevdet Kudret İsmail Uyaroğlu Ahmed Arif Enver Gökçe Cahit Sıtkı Tarancı Cahit Irgat Vecihi Timuroğlu Vedat Türkali Bejan Matur Sandor Forbath İlhan Berk Yılmaz Güney Fethi Giray Vladimir Mayakovsky Sabri Altınel Sabahattin Ali Abdülkadir Budak Pablo Neruda İbrahim Karaca Can Yücel Louis Macneice Ahmet Oktay Bekir Yıldız Oğuz Atay Turgay Fişekçi Bertolt Brecht Nikola Vaptsarov Bilgin Adalı Guy de Maupassant Kemal Özer Özdemir İnce Gülten Akın Hasan Biber Ataol Behramoğlu Ahmet Ada Kenneth Rexroth Arif Damar Ozan Telli Edip Cansever Gülseli İnal Kerim Korcan Suat Derviş Sandor Petöfi Arkadaş Z. Özger Turgut Uyar Berin Taşan Tevfik El Zeyyad Celal Sılay Sinan Kukul Müştak Erenus Metin Demirtaş Miguel Hernandez Mehmed Kemal Süleyman Nesip Mehmet Yaşin Asaf Halet Çelebi Ülkü Tamer İsmet Özel Faruk Nafiz Çamlıbel Altay Öktem Louise Gareau Des Bois Haydar Ergülen Ingeborg Bachmann Neşe Yaşın Philippe Soupault Türkan İldeniz Eugene Guillevic Fazıl Hüsnü Dağlarca Fakir Baykurt Adnan Binyazar Suat Taşer Günter Kunert Nazım Hikmet Bedri Rahmi Eyüboğlu Vyaçeslav Ivanov Metin Eloğlu Ercüment Behzat Lav Ahmet Necdet Fang Vei Teh Yannis Ritsos Enis Batur Hilmi Yavuz Peter Abrahams Blas De Otero Sun Yu-T'ang Erdal Alova Şükrü Erbaş Özdemir Asaf Ahmet Muhip Dranas Sait Faik Abasıyanık Cemal Süreya Kemalettin Kamu Kutsiye Bozoklar Özkan Mert Orhan Kemal Nihat Behram Cahit Külebi Jesus Lopez Pacheco Ziya Osman Saba Sezai Karakoç Attila İlhan Conrad Aiken Erdal Öz Sabahattin Kudret Aksal Vasko Popa Salah Birsel
by Ufuk Lüker
  • 500px
  • LinkedIn
  • Youtube
Özdemir Asaf Şiirine Bir BakışAnlamın Anlamı
Sayfanın başına dön