Sabahattin Ali

‘Başım dağ, saçlarım kardır
Deli rüzgarlarım vardır
Ovalar bana çok dardır
Benim meskenim dağlardır.’

Yukarıdaki bilinen dörtlük; dağları romanlarında türküleştiren, Türk Edebiyatı’nın muhalif sanatçısı Sabahattin Ali’ye ait. Bir aydının duruşu, hayata bakış açısı elbette dönemin sosyal ve siyasal şartlarından bağımsız düşünülemez. Sabahattin Ali’nin kimliği, edebiyat yaşamı, düşüncelerinden ayrılmadığı gibi; ne pahasına olursun olsun hayatının sonuna kadar hep üretmiş, toplumu ilerletmek ve gerçekleri gösterebilmek için hayatını ortaya koyarak bedel ödemiştir.

Sabahattin Ali, 1906’da Gümülcine’de doğdu. Babası askerdi ve babasıyla beraber önce Çanakkale, sonra İzmir ve daha sonra Edremit’e gitti. 1928-1930 yılları arasında Maarif Vekaleti’nin düzenlediği sınavı kazanınca Almanya’ya gönderildi, orada bohem bir hayat sürdü. 1943 yılında yazdığı kitabı ‘Kürk Mantolu Madonna’ bu yaşamdan izler taşır. Özellikle Yunan trajedilerinden ve 19. yüzyıl Rus edebiyatından izler taşıyan roman; düzenin silikleştirdiği, kimsenin umursamadığı bir insanın, Raif Efendi’nin hayatını, tutkulu ama imkansız aşk macerasını, yalnızlığını süsten uzak bir dille anlatır.

Sabahattin Ali, 1931 yılında Almanca öğretmeni olarak Aydın’a atandı ama bazı öğrencileri tarafından ‘yıkıcı propaganda’ yaptığı gerekçesiyle ihbar edildi. 1932 yılında Cumhuriyet Halk Partisi yöneticilerini hedef alan bir şiir okumakla suçlandı, Mustafa Kemal’e hakaret ettiği gerekçesiyle tutuklandı. Bu dönemde verdiği savunma ise onun duruşunu apaçık ortaya koymaktadır:

‘Ben bir kafa taşıyorum. Bu kafa yalnız karnını doyurmak, üstümü giydirmek, imkanlarını ihzar edecek bir makine, uşak değildir. Münevver adam diye ‘ekmek parasından başka şeyleri de düşünen’ adam derler. Hükümet gazeteleri ‘Avrupa medeniyeti yıkılıyor ya, Amerika’nın yarısı medeniyetin kabulüne mecburiyet hasıl olacaktır.’ derken bir muallim bunların ne olduğunu bilmez, mukayese yapmak iktidarına malik olmazsa asıl olan ayıp budur.’ (1)

Sabahattin Ali, yurduna döndükten ve 1930 yılında ‘Resimli Ay’ dergisinde çalışmaya başladıktan sonra Nazım Hikmet’i tanıdı ve Almanya’da tanıştığı sosyalist fikirleri burada geliştirdi.

1930’lu dönemlerde yavaş yavaş Anadolu’ya açılan Türk Edebiyatı, Anadolu’yu gerçekçi bir şekilde tanımlamaya çalışır. Artık Anadolu, yazarların sadece dıştan gördüğü gibi çeşmeleri ve doğal güzellikleriyle değil, halkın yaşayış biçimiyle, üretimiyle ve savaş sonrası sınıf farklarıyla yazılacaktır. Nazım Hikmet’in öncülüğünü yaptığı ‘Resimli Ay’ dergisi, bu gerçekçiliğin başını çekti. Bu gerçekçiliği siyasette ise ‘Tan’ gazetesi sürdürdü.

1934 yılında Sabahattin Ali, ilk şiir kitabı ‘Dağlar ve Rüzgar’ı yayımladı. ‘Dağ’ ve ‘Rüzgar’ imgelerini sık sık romanlarında kullanan yazar, 1935 yılında ‘Değirmen’, 1936 yılında ‘Kağnı’ ve ‘Ses’ adlı öykü kitaplarını, 1937 yılında ise ‘Kuyucaklı Yusuf’ romanını yayımladı. ‘Kuyucaklı Yusuf’ romanı Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünün hızlandığı, II. Meşrutiyet’in ilan edildiği dönemi anlatır. Romandaki olaylar, 1903 yılında başlar ve 1915 yılının sonuna kadar devam eder. Bu roman aynı zamanda Türk Edebiyatı’nın dönüm noktasını oluşturur.

Osmanlı İmparatorluğu’nu dağılmaktan kurtarmak için bir dizi reform öneren Namık Kemal, Şinasi, Ahmet Mithat Efendi, Ziya Paşa gibi Tanzimat aydınları, edebiyatta da Batı’yı örnek almışlar ve Batının tekniğini kullanmışlardır. Zaman zaman sosyal meselelere de değinen edebiyatın amacı; dönemlerine göre ‘sanat sanat içindir’ ya da ‘sanat toplum içindir’ beyannameleriyle ortaya çıkmışsa da, özellikle Abdülhamit’in istibdadının sonuna kadar yani Milli Edebiyat’a kadar ‘ulusallık’ fikri hem ideolojik olarak siyasi hayatta, hem de romanlarda oluşmamış, ‘Osmanlıcılık-İslamcılık-Batıcılık’ çerçevelerinde kurtuluş çareleri aranmıştır. Batı toplumu 19. yüzyılda sınıf çatışmalarına sahne olurken, Osmanlı İmparatorluğu da buna karşı ‘Ümmetçilik’ bayrağını açmıştır. Türk romanında ise Boğaziçi’ndeki yalılar mekan olarak kullanılmış, Fransız romantizminin de etkisiyle kadınların sosyal hayattaki yerlerine psikolojik açıdan bakılmış, başta devlet yapısı olmak üzere İstanbul ve çevresi de ‘aydınların’ öncülüğünde kendini Batılı yaşama hazırlamaya çalışmıştır. Bundan dolayı; 1839 Tanzimat döneminden başlayarak 1935 dönemine kadar romanın ana sorunsalını ‘Batılılaşma’ oluşturur. O dönemde Anadolu, romanda yoktur bile.

1919‚Äì1922 Ulusal Kurtuluş Savaşı sürecinde ise yazarlar Anadolu’ya farklı bir gözle bakmaya başladı. Reşat Nuri Güntekin ‘Çalıkuşu’ romanıyla öğretmen olarak ‘Feride’yi gönderdi ve Anadolu’nun yoksulluğunu, geri bırakılmışlığını Feride’nin gözüyle anlattı bize. Savaştan önce Batı yanlısı olan Halide Edip Adıvar 1922 yılında yazdığı’Ateşten Gömlek’ romanıyla savaştan kesitler sundu. Yakup Kadri Karaosmanoğlu ise savaş sürecindeki İstanbul’u ‘Sodom ve Gomore’ye benzeterek aynı adlı romanı kalem aldı, işgalci İngiliz emperyalizmini ve İstanbul’daki işbirlikçilerini yansıttı. Savaş sürecinde bilinçlendirilmemiş Anadolu köylüsüyle iletişim kuramayan aydın ‘yaban’ olarak kaldı ve kendisiyle sürekli bir hesaplaşmaya girdi. 1937 yılından itibaren ikinci dönem romanının ana sorunsalını ise toplumsal gerçekçilik, sömürülen Anadolu, ezen-ezilen çatışması oluşturdu. Roman; toplumsal ve tarihsel koşullara bağlı olarak gelişti. İçerik olarak ilk Anadolu romanı olan ‘Kuyucaklı Yusuf’, zengin eşraf ağalarla annesi babası eşkıyalar tarafından öldürülen ‘Yusuf’un karşıtlığı üzerinden anlatılır fakat roman 14 Haziran 1937 yılında aile hayatı ve askerlik aleyhinde olduğu gerekçesiyle toplatılır. Bu durumun karşısında o dönem Milli Eğitim Müfettişi olan Cumhuriyet Dönemi romancılarından Reşat Nuri Güntekin şu eleştiride bulunur:

‘Kuyucaklı Yusuf’ romanı memleketimiz ve edebiyatımızın yüzünü ağartacak kıymetli bir sanat eseridir. Avrupa münekkitlerinin örf ve adet romanı dedikleri nevinden bir romandır. Bu nevi eserler memleketin içtimai ve siyasi müesseselerini insanların ve muhtelif sınıf insanlarının ahlak, adet vesairelerini inceden inceye tasvir ve tenkit eder.’ (2)

Yazarın 1940 yılında ‘İçimizdeki Şeytan’ adlı romanı çıktı. Alman ırkçılığının yanında Türk ırkının da yüce olduğunu söyleyen Nihal Atsız ve ekibi, toplumsal kalkınmaya sınıfsal bakan Sabahattin Ali’ye karşı ‘Moskova ajanı’ haberlerini yayarak sürekli tahrikte bulunuyordu. Savaşın başlarında ise Hitler’in egemenliği sürüyor, ısrarla Nazi Almanyası ile işbirliğine gitme teklifleri art arda geliyordu. O dönemde sol düşünen yazarların sayısı azdı. Buna rağmen; Sabahattin Ali öncülüğündeki bir grup aydın, faşizme karşı mücadele edilmesi konusunda bakış açılarını net bir şekilde koymuş, yükselen işbirlikçi sınıfın halka verdiği zararlara çıkarttığı dergilerde ve kitaplarda dikkat çekmiştir. Komünizmi tehlike olarak gören devlet ise Sabahattin Ali için ardı ardına dava açmış ve kitaplarını sürekli olarak toplattırmıştır.

‘İçimizdeki Şeytan’ adlı eseri bir sevda masalından yola çıkarak ırkçıların hayat tarzlarını ve duruşlarını eleştirdiği için o dönemde Türkçülerin tepkisiyle karşılaştı. Turancı ‘Orhun’ dergisi karşı saldırıya geçti ve yazarı ‘yıkıcı faaliyetler’de bulunmakla suçladı. ‘Orhun’ dergisinin başyazarı ve sahibi Nihal Atsız 1944 yılında Başbakan Şükrü Saraçoğlu’ya yazdığı ikinci açık mektubunda Sabahattin Ali’yi ‘vatan haini’ ilan etti.

İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye girmese de, savaşın ülkeye siyasi ve ekonomik etkileri ağır oldu. İktidarda bulunan parti ise dönemin tek partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’dir. Bu dönemde feodalite yavaş yavaş tasfiye edilmeye çalışılmış ama sanayileşmeyle birlikte palazlanan ve savaş ekonomisinden faydalanan işbirlikçi bir sınıf türemiştir. Sınıf farklılaşmalarının belirgin olduğu bu dönemde hükümet sol muhalefete izin vermemekte ve varolan muhalefette bir avuç aydın tarafından temsil edilmektedir. 1943‚Äì1944 yılındaki tutuklamalar, Sansaryan Han’daki işkenceler ve tabutlukların kurulması Almanya etkisindeki Nazi ideolojisi ve İtalya etkisindeki faşist ideolojinin Türkiye’deki sonuçlarıdır. Bu dönemde Rıfat Ilgaz’ın 1944 yılında yayımladığı ‘Sınıf’ adlı şiir kitabı ise bir sınıfı başka bir sınıfa kışkırtmak amacıyla anayasanın 141‚Äì142. maddelerine dayanarak toplatıldı ve Rıfat Ilgaz, Cerrahpaşa Hastanesi’nde hasta yatmaktayken, soruşturması olduğu gerekçesiyle hastaneden atıldı. Sabiha Sertel ve eşi Zekeriya Sertel’in çıkardıkları sosyalist gazete olan Tan gazetesi dışarıda emperyalist ve içeride ise işbirlikçi ve faşist politikaları eleştirerek muhalif tavırlarını sürdürdüler. Tan gazetesi Ulusal Kurtuluş Savaşı’na sahip çıkıyor fakat ülkenin sanayileşme süreciyle beraber, sınıf farklarına dikkat çekiyordu. CHP politikalarına muhalif bir tavır sürdüren gazetede bir dönem Demokrat Parti’nin kurucularından 1950‚Äì1960 döneminin Cumhurbaşkanı Celal Bayar da yazmış fakat iktidara geldikleri zaman Tan gazetesini çok ileri gittiği gerekçesiyle kapattırmıştır.

Dönemin edebiyat dünyasına bakıldığı zaman Tanzimat edebiyatından beri süren ilerici-gerici tartışması 1940‚Äì1945 sürecinde farklı yorumlanmış, daha çok yazarların duruşları ideolojik çerçevede irdelenmiştir. Mehmet Akif Ersoy ve Tevfik Fikret’in İttihat Terakki Dönemi’nde yani 1908’li yıllarda çarpışan fikirleri buna örnektir. Mehmet Akif Ersoy, Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşçı, gaza ruhuna inanıyor, İslami düşüncelerin üzerine kurulmuş Türk-İslam devletini savunuyordu. Tevfik Fikret ise bu görüşün tam tersine; insanların eşit olmasını, insana verilen hükümlerden kurtulmanın gerekliliğini bunun için de laiklik esasına dayanan dünya görüşünü esas alıyordu. Cumhuriyetin oluşumundan sonra ise Mehmet Akif Ersoy’u düşünsel anlamda Necip Fazıl Kısakürek ve Peyami Safa takip etti. Servet-i Fünun dergisinin kapatılmasına sebep olan Hüseyin Cahit Yalçın da, 1940’ın toplumcu-gerçekçi edebiyatına saldırıyordu. Tevfik Fikret ise toplumcu-gerçekçiler tarafından sahipleniliyor, Abdülhamit istibdadı’na karşı yazdığı ‘Sis’ şiiri ile anılıyordu. Tan gazetesi ise toplumcu-gerçekçi edebiyattan yana olduğu için sürekli ırkçıların hedefi haline geliyordu.

Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz ile birlikte 1945 yılında ‘Markopaşa’ dergisini çıkarıyordu ve dergi Tan matbaasında basılıyordu. O dönemde Türkiye Sosyalist Fırkası’na üye olan bu yazarlar, başta hükümetin politikalarını eleştiriyorlar, ne istediklerini açıkça ortaya koyuyorlardı. 4 Aralık 1946 günü TBMM’de sıkıyönetimin uzatılmasıyla ilgili görüşmelerde Cemil Sait Barlas bir konuşma yapmış ve Markopaşa’yı ‘kökü dışarıda’ ve ‘yabancı ideoloji’ nitelemeleriyle suçlamıştır. Sabahattin Ali ise ‘Ayıp’ başlıklı başyazısıyla aynı zamanda yabancı sermaye girişini çok sert bir dille eleştirir:

‘Halbuki ben bu milletvekilinin kökü dışarıda olduğuna sahiden inanacak olsam, elini sıkmak değil, suratına tükürürdüm. Bin bir hileli yoldan bağrımıza sokulup bizi tekrar yarı müstemlekeliğe sürüklemek isteyen sömürücü yabancı sermayeye karşı uyanık bulunmayı istediğimiz için mi kökümüz dışarıda? Yoksa şu veya bu yabancı devletin, kendi parlamento ve gazetelerinde bile şiddetle tenkit edilen yanlış siyasetini bazı başyazarlarımız gibi dalkavukça övmediğimiz için mi kökümüz dışarıda? Siyasi ihtiraslar bir insanı, başkalarının kutsal saydıklarına dil uzatacak kadar mı ileri götürmeli? Ayıp değil mi?’

‘Topunuzun Köküne Kibrit Suyu’ başlıklı imzasız yazıdan (bu yazıyı Aziz Nesin yazar) Cemil Barlas’a hakaretten dört ay; ‘Biliyor musunuz?’ başlıklı yazıdan Falih Rıfkı Atay’a hakaretten üç aya mahkum olur.

‘…Yabancı sermayeye kapıları ardına kadar açarak kul köle oldunuz. Fikre ve ilme gümrük duvarları çektiniz. Bu marifetiniz yetişmiyormuş gibi şimdi de bir kök tutturmuşsunuz: kökü dışarıda, kökü içerde, kökü havada ve sizin gibi kökü suda. Çok muzip adamsın vesselam. Nereden de bulursun bu acayiplikleri? Neden bizim kökümüz dışarıda? Biz hürriyetin yüzüne çul mu örttük? Cüzdanlarımızda yabancı bankaların defterleri mi var? Neden bizim kökümüz dışarıda? Tapuları karılarımızın üzerine yapılmış apartmanlarımız mı var?

Biz misalini dahi gördüğümüz ve her gün kulağımıza bir haberi uçurulan dayak, yağma, talan, ölüm, zindan ve sürgün pahasına da olsa milletin menfaatine olan hakikatleri söyleyeceğiz. Bunun için mi kökümüz dışarıda? Ellerim rahattır Cemil Barlas.

Bir şeycikler demem vatan, millet, namus gibi mukaddes kelimelerin, manalarıyla değil, yalnız lafızlarıyla milleti en hassas yerinden avlamak arzusu ile keselerine ve menfaatlerine köle yapmak isteyen ve bize kökü dışarıda diyenlerin kökleri kurusun, topunuzun köküne kibrit suyu!
Ellerim bahtiyardır
Ellerim ve sen Cemil Barlas!’

Bu yazıdan sonra yani daha ikinci sayıdan sonra ‘Markopaşacılar’ hemen hedef haline getirilmiş ve Tan matbaası basılarak yakılıp yıkılmıştır. Markopaşa’nın ise dördüncü sayısı matbaada bastırılamamıştır. Aziz Nesin bu durumu şöyle açıklar:

‘Gazeteyi Tan matbaasında bastırıyorduk. Dördüncü sayı baskı makinesine verildi, ancak makineden çıkarlar, basmadılar. Tan matbaasının bilinen biçimde yıktırılmasından sonra, Halil Lütfi’nin haklı olarak gözü korkmuştu. Bu korkusunun bir nedeni de gazetelerde Markopaşa’ya yapılan hücumlardı. Hüseyin Cahit, başyazısında ilk hücum işaretini vermişti.

Arkadan öbürleri saldırmaya başladı. Bütün basımevlerini dolaştım, hemen çoğu işsiz olmasına karşın, Markopaşa’yı basmak istemiyorlardı. Afişlerimiz yırttırılmıştı. Birçok kentte aleyhimize mitingler yaptırılıyor, resimleri gazetelere konuyordu. Sonradan öğrendik ki, polis basımevlerine gazetemizin basılamaması için tembihte bulunmuş.’

Tan matbaasının basılmasından sonra Markopaşa da polis tarafından basılır, Aziz Nesin ve Sabahattin Ali gözaltına alınır.

Bu yazıları yazan Markopaşacılar 1940 yıllarında da ‘vatan haini’ydiler. Ama maalesef gelinen nokta o ki; hangi hükümet olursa olsun sistem, işbirlikçilerin sistemi olduğu için tarih; Sabahattin Ali’leri haklı çıkardı. Onlar 1940’lı yıllarda bunları söylediklerinde defalarca tutuklanmış ve son nefeslerine kadar memleketlerini bırakıp gitmeyi bile düşünmemişlerdir. Bu tarihten 33 yıl sonra 2 Temmuz 1993’te ise yine bu topraklarda Sivas Katliamı yaşanmış, faşizm 35 aydını otele kapatarak yakmıştı. Suçlu ise hazırdı. Yine Markopaşa kadrosu! Aziz Nesin fikirleriyle 35 aydını ‘tahrik ederek’ ‘olayların başlamasına sebebiyet vermişti.’ Ama Rıfat Ilgaz; Sivas katliamından sonra böyle bir vahşeti kaldıramayarak 7 Temmuz 1993’te yaşamını yitirecekti. 1 Aralık 1945 tarihinde Sabahattin Ali, Cami Baykurt ile beraber ‘Yeni Dünya’ gazetesini de çıkardı ve 14 Aralık 1945 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’e açık mektup yazarak politik görüşlerini açıkladı. Milletini çok sevdiğini, yollarda şoförlerle, hanlarda köylü kadınlarla, kasabalarda ve şehirlerde işçilerle, Köy Enstitülü çocuklarla haşır neşir oldukça kafasında ümitler belirdiğini, onlara hizmet etmek istediğini söyler fakat insanların kültür ve sosyal seviyelerinin bulundukları dünya ile kıyaslanamayacak kadar geri olduğunu söyledi. Bizim gibi tahsil seviyesi düşük medeniyetin ancak sosyalizmle ileri gidebileceğini savundu. Ve kendi amaçlarının sosyalist cemiyete geçiş için şartların hazırlanmasına hizmet edebilmek olduğun vurguladı ve kendi görüşleri hakkında özeleştiride bulunduğunu, karşı tarafın mücadelesine bakınca haklı olmadığı sonucuna vardığını anlattı. (3)

Sabahattin Ali’nin sosyalist olmasında toplumcu-gerçekçi eserler yazmasında ve bunun için hayatını ortaya koymasının temel nedenleri neler olabilirdi?

1940 kuşağı şairleri ve yazarları özellikle; Rıfat Ilgaz, Nazım Hikmet, Vala Nurettin ve Sabahattin Ali; Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı görmüş, yaşamış ve Anadolu’ya öğretmen olarak giderek halkın yaşamına bizzat tanıklık etmişlerdir. Sosyalist düşüncelerinin temelinde bu bakış açısı yatar. Diğer bir neden ise; 1940‚Äì1945 tarihleri dünyada İkinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı bir dönemdir, faşizm halklara acımasızca saldırmaktadır ve ırk üstünlüğü ön plana çıkmıştır.

Özellikle İspanya’da, İtalya’da, Fransa’da ve Sovyetler Birliği’nde faşizme karşı halklar mücadele vererek sınıfsal mücadelelerini güçlendirmektedir. Aynı dönemde emperyalizme karşı Ulusal Kurtuluş Savaşları verilmektedir. Türkiye’de ise 1940 kuşağı halkı sosyalizme hazırlamak için gerekli şartları oluşturmak ve gerici odak noktalarına karşı halkın seviyesini yükseltmek görevini üstlenmişlerdir. 1946 yılında çıkan Markopaşa dergisi bu amacı taşır. Bu dergi politik mizah niteliğinde olsa da o dönem iktidar çevresini ve buna bağlı olarak emperyalistleri ve ırkçıları çok fazla rahatsız etmiştir. Başyazısını Sabahattin Ali’nin yazdığı dergi birçok kere saldırıya uğramış, kapatılmış ama başka isimlerle çıkmıştır. Markopaşa, Merhum Paşa, Alibaba, Yedi-Sekiz Paşa dergileri; taklitleri çıksa da, aralarına ajanlar yollansa da duruşundan asla ödün vermez. Dergi ilk çıkışından itibaren yabancı sermayenin ülkeye girişine dikkat çekmiş ve uyarılarda bulunmuştur. Amerikan emperyalizminin 1946 yılında Marshall Yardımı bahanesiyle Türkiye’ye girmesiyle ilgili olarak 19 Mayıs 1947 tarihli yazısında Sabahattin Ali şunları yazar:

‘Amerikan yardımı hakkında şimdiye kadar duyduklarınızdan ve okuduklarınızdan bir şey anlayabildiniz mi? Ben kendi hesabıma işin içinden hala çıkmadım. Bu yardımın yüz milyon mu, yüz elli milyon mu, askeri mi, iktisadi mi, karşılıklı mı, karşılıksız mı, borç mu, hediye mi velhasıl memleket için iyi mi, yoksa fena mı, olduğunu kime sorsam kesin bir cevap veremedi.

Çünkü yasaktır. Ama öyle resmi yasaklardan değil. Şu nereden geldiğini bile bilemediğimiz hürriyet ve demokrasi maskesi altında elimizi kolumuzu bağlayan, dilimiz kurutan yasaklardandır. Amerikan yardımının asaleti hakkında şüpheye mi düşüyorsunuz? Vatan hainisiniz.'(4)

‘Milleti Aldatmasınlar’ yazısında ise şu düşüncelere değinir:
‘Hasan Saka hükümeti, güya hayatı ucuzlatacak tedbirler alıyormuş. İlk tedbir Amerika’dan ucuzlatma mütehassısı getirmek olacakmış. O tedbiri alacaklar biliyoruz. En alamot tedbir odur zaten. Bugün Türk piyasasına Amerikan malları hakimdir. Dışardan gelen malların yüzde yetmişi bu mallardır. Yunanistan’a, İngiltere’ye, daha başka yerlere gıda maddeleri gönderiyoruz. Bu maddeler istihsal fazlamız değildir. Bizim yiyeceğimizden kesilerek, midemizden çekip çıkarılarak ihraç ediliyor. Hasan Saka hükümetinin Amerika karşısında eli kolu bağlıdır ve bu hükümet hayatı ucuzlatmak gibi müstakil ve milli bir iktisadi politika takip etmek imkanına malik değildir. Anlaşılan Hasan Saka hükümeti, yine Halk Partisi hükümetlerinin o meşhur yalan vaatleriyle işe başlıyor. Milleti aldatmaktan artık vazgeçsinler.’

Sabahattin Ali birçok kez tutuklandı, tehdit edildi ama düşüncelerini sonuna kadar söylemekten vazgeçmedi. 1948 yılında yayımladığı ‘Sırça Köşk’ adlı öykü kitabından sonra baskılara daha fazla dayanamadı, Bu arada Rıfat Ilgaz’ın ‘Yaşadıkça’ adlı şiir kitabı, Aziz Nesin’in ‘Nereye Gidiyoruz’ başlıklı yazıları, Bakanlar Kurulu kararı ile toplatıldı. Sabahattin Ali 1947 yılından sonra tahliye edildi; fakat ortalıktan kayboldu. Parasal sıkıntısı artmış ve gazeteyi devrederek borçlarını ödemişti. Kızı, babasının bu dönemine ilişkin şunları anlatır:

‘… Babamın durumu ciddiyetini korumakta. Kapana kısılmıştır artık. Gazeteyi çıkarması mümkün değil, hakkında kesinleşmiş ya da kesinleşecek mahkumiyet kararları var. Kısaca işsiz, özgürlüğü her an elinden alınacak gibi, eli ayağı bağlanmak üzere. Son çare yurtdışına gitmek. Ancak pasaport alması olanaksız. O halde tek bir çıkar yol kalıyor, o da kaçmak…’

Sabahattin Ali, Bulgaristan’a gitmek isterken sınırda öldürüldü. Tam olarak, nerede, kim ve kimler tarafından öldürüldüğü ise belli olmadı yalnız cesedi bulunduğunda tanınmayacak halde idi. Ali Ertekin adlı şahıs çok milliyetçi olduğu için Sabahattin Ali’yi öldürdüğünü itiraf etti fakat gerçek bugüne kadar tam olarak aydınlatılamadı. Katil Ali Ertekin ise akıl hastası olduğu gerekçesiyle dört yıl cezaya çarptırıldı ve Demokrat Parti’nin çıkardığı afla serbest bırakıldı ve bir zamanlar MAH’ta çalışmış olduğu tespit edildi.

İkinci Dünya Savaşı’nın sona erdiği günlerde iktidarın baskılarını çok fazla arttırdığı ve buna karşı olarak muhalefetin bu aydınlar tarafından yapıldığını görüyoruz. Mehmet Kemal’in deyişiyle ‘Acılı Kuşak’ o dönem için tam olarak görevini yapmıştır. Sabahattin Ali ise Amerikan emperyalizmine karşı ‘Tam Bağımsız Türkiye’ için verilen savaşta bedel ödeyen ‘ilk faili meçhul yazar’ olarak hem tarihimizde hem de edebiyatımızda bugünlere miras bıraktığı onuruyla ve duruşuyla yerini almıştır.

KAYNAKÇA
1-Nükhet Esen, Nezihe Seyhan ‘Sabahattin Ali Mahkemelerde’, Yapı Kredi Yayınları
2-Mehmet Saydur, ‘Markopaşa Gerçeği’ Çınar Yayınları.

(Hale Karadeniz)